Smoląg - historia

Nazwa wsi pochodzi od słów smolić, smolny /piec/. Nazwa brzmiała: krzyżacka - Pechau /XIV w./, niemiecka /1868 r./ i hitlerowska - Smolong.

Położenie. Miejscowość leży przeważnie na terenie podmokłym, zatorfionym, przekształconym w znacznej części na łąki, 63-76 m n.p.m. Od wschodu i południa otaczają osiedle /niewielkie i o zabudowie zwartej/ lasy. Do wsi administracyjnie należało osiedle Smolążek, a dziś należą osiedla: Kamanowo i Urbanowo.

Kamanowo do wyzwolenia wraz z dworem należało do obszarnika, Niemeca Kamanna /stąd nazwa/. Urbanowo do wyzwolenia folwark, w latach 1952-1956 spółdzielnia produkcyjna, ostatnio zelektryfikowane. W Urbanowie występują pokłady żwiru i piasku tynkowego /kwarcytu/ o zasobach co najmniej 60 tys. ton. W 1960 roku Smoląg zajmował 227 ha powierzchni /bez PGR/, natomiast w 1885 roku 335 ha, a Smolążek 243 ha.

Dzieje Smolaga. Smoląg zaliczany jest do najstarszych miejscowości Pomorza Gdańskiego. Świadczyć o tym może najciekawsze w powiecie znalezisko archeologiczne: grób płaski kultury ceramiki dołkowo-grzybkowej, mówiący o zasiedleniu w latach 2500-1700 p.n.e. /osada neolityczna/. Zwłoki w grobie /podobny odkryto w Żurawkach w powiecie starogardzkim/ posypano ochrą niby namiastką krwi, którą też polano nieboszczyka. Miejscowość otrzymała dokument osadczy z rąk Krzyżaków i nazywała się wtedy najprawdopodobniej Pechau. W XV w. w walkach przeciwko Krzyżakom żywy udział brali: Gotschalk, Hojko /Hugo/ i Mikołaj ze Smoląga.1/

1/ Gotschalk ze Smoląga, herbu Leliwa, pochodził z Kujaw, brał udział w rokowaniach polsko-krzyżackich 1435 r., w Brześciu, w zjeździe stanów 24 VIII 1438 r., niejako przygotowującym powstanie Związku Pruskiego. Przyłożył pieczęć na akcie jego powstania 1440 r. Został zabity podczas napadu Krzyżaków na Świecie 10 VII 1455 r.

Hojko /Hugo/ ze Smoląga brał udział w pracach Związku Pruskiego w 1453 roku. Wiosną 1454 roku walczył zapewne w pospolitym ruszeniu pod Malborkiem. Tam przez króla został pasowany na rycerza /herbu Leliwa/, a potem dostał się do niewoli Krzyżaków. Jako jedyny rycerz z Pomorza posłował 1 IX 1459 roku do Piotrkowa dla rokowań z Krzyżakami. Uczestniczył w zjeździe w Elblągu 26 XI 1459 roku oraz przy poddaniu się Malborka 5 VIII 1460 roku.

Mikołaj ze Smoląga, herbu Leliwa, Nickel, stronnik Polski, został zabity 10 VI 1455 roku podczas napadu Krzyżaków na Świecie.

W drugiej połowie XVI w. Smoląg stanowił własność szlachecką A. Czemy, herbu własnego1/. Pod. względem sądowo-skarbowym i sejmikowym należał wtedy do powiatu tczewskiego. Miejscowość posiadali też Czapscy, a po nich Biedrzyccy. Według taryfy z 1646 r. Biedrzycka płaciła ze Smoląga /6 włók folwarcznych i 4 ogrodników/ 7 florenów i 2 grosze. W 1710 r. dawano proboszczowi z Bobowa tytułem mesznego po 3 korce żyta i po 3 korce owsa od włóki. W latach 1780 i 1858 dobra stanowiły własność Tuchołków. O popieranie powstania styczniowego podejrzewały władze pruskie Michała Kalksteina, brata Edwarda, ziemianina ze Smoląga. W związku z tym przeprowadziły one dwukrotnie w jego mieszkaniu rewizje: 29 V i 18 XII 1863 roku. Michał Kalkstein był od 1874 roku posłem polskim do sejmu pruskiego w Berlinie.

W 1885 roku była w Smolągu gorzelnia parowa. W latach 1389 -1909 sąd pruski wykupił majątek, tworząc z niego domenę. W latach 1939-1940 hitlerowcy wysiedlili z gospodarstw rolnych cztery rodziny polskie. Smoląg został wyzwolony 1 marca 1945 roku. Po wyzwoleniu majątek przeszedł pod zarząd państwowy /od 1949 r. PGR/. W 1955 roku wybudowano most na Węgiermucy.

Obecnie Smoląg liczy 115 mieszkańców, podczas gdy w 1780 roku notowano tu 50 katolików, natomiast w 1885 roku - 86 katolików i 18 ewangelików, a w Smolążku 29 osób.

W 1960 roku we wsi było 17 budynków mieszkalnych /1885 r. - 8 w Smolągu i 3 w Smolążku/ oraz 19 indywidualnych gospodarstw rolnych.

1/ A oto jak wyglądała granica 1567 roku z cystersami pelplińskimi według B. Chlebowskieso Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880-1895, hasło: Smoląg,

"narożnik 4 dóbr: Bobowo /Bobowski Most/, Jabłowo, Smoląg i Pelplin, stąd Węgiermucą w górę rzeczki - między Smolągiem a dobrami pelplińskimi - aż do Smoląskiego Stawu, dalej w górę rowem, który nazywa się Rowem Wąskim, a który dzieli połowę jeziora Smoląskiego i drugą połowę Pelplińskiego, aż do jeziora Piotrowego /Piotrówki/, potem z tego jeziora do drugiego rowu, który nazywa się Szerokim Rowem, który idzie obok jeziora Sklepowego /Kallersee/, które należy do Smoląga. Szeroki Rów wpada w Brzeziński Rów, dalej tym rowem w górę do jeziora Brzeźno, a od niego wzdłuż brzegu w górę aż do narożnika 4 dóbr: Pelplina, Grabowa, Bobowa i Smolaga..."

Dzieje Smolążka: /niemieckie Smolonschek/. Smolążek był folwarkiem przynależnym do Smoląga. Nosił nazwę Smoląga Klasztornego, gdyż należał do cystersów w Pelplinie. Ich opat, Piotr Honigfeld, sprzedał na prawie chełmińskim osadę Bobowski Most /Brixa, Bobischbruck/ braciom Błażejowi, Janowi i Michałowi, a w 1418 roku przyłączył ją /3 włóki i 6 mórg/ do Smoląga Klasztornego. Tego roku cystersi przedłużyli na 3 lata kontrakt dzierżawy Smolaga na rzecz Marii Biedrzyckiej. W 1650 roku Smoląg Klasztorny przeszedł w ręce syna Zofii, Jana Biedrzyckiego. Odpowiedni kontrakt miał brzmienie jak w 1418 roku. W 1858 roku Smolążek użytkował Tschirner.

Dzieci ze Smolążka uczęszczają do szkoły podstawowej w Bobowie.

Kościół parafialny znajduje się w Bobowie.