Z Zelgoszczy do Czarnegolasu wiedzie nieutwardzona droga licząca 4 kilometry. Mniej więcej w połowie tej drogi, przy resztówce pocholerycznego cmentarzyka, stoi figura Matki Boskiej. Cmentarzyk od czasu teraźniejszego oddzielają otaczające go ze wszystkich stron nisko ułożone duże, polne kamienie (trudno to nazwać murem czy wałem). W rogu, po prawej stronie patrząc od piaszczystej drogi, stoi skromny krzyż. Na tabliczce ktoś odręcznie napisał: "Tu 12 marca 1998 roku znaleziono zwłoki Śp. Dr Józefa Milewskiego zaginionego 26 lutego 1998 roku. Żył 84 lata".
Piaszczysta droga wiodąca z Zelgoszczy do Czarnegolasu. Fot. Tadeusz Majewski
Obok znajduje się gospodarstwo. Młodzieniec o ciemnych, długich włosach "metalowca" kopie sztychówką dół.
- Czy tu akurat w tym miejscu go znaleziono? - podchodzę, wskazuję na cmentarzyk. - To takie niezwykłe. Urodził się tu, mieszkał. Na starość przyjechał zbierać informacje o cmentarzach. Do końca pisał (pod pseudonimem Ew-ka do "Gazety Kociewskiej", którą wówczas prowadziłem).
- Nie, tu nie. Ale bliziutko, tam - młodzieniec wskazuje za gospodarstwo.
- A czy to jest jeszcze Zelgoszcz, czy Czarnylas?
- Zelgoszcz.
Mniejsza z tym. Zelgoszcz, Czarnylas - jedna parafia. Dosłownie.
Na odjezdnym zdumiony słyszę: - Miłego dnia.
W Czarnymlesie po raz kolejny odwiedzam prezesa RSP Zwycięstwo. I po raz jestem bezradny. Pytam o jakieś zdjęcia z okresu, gdy spółdzielnia była potęgą. Nie chce mi się wierzyć, by w owym czasie nie robiono pamiątkowej księgi. Prezes nic o tym nie wie.
Czarnylas, jeżeli chodzi o historię, w porównaniu z okolicznymi miejscowościami jest białą plamą. Dotyczy do zarówno czasów dawanych, jak i okresu PRL. Jedynym dziejopisem Czarnegolasu był... dr Józef Milewski. Oto co napisał w "Dziejach wsi powiatu starogardzkiego" (Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 1968 r.). Przytaczam ten materiał z pytaniami, na które chciałbym znać odpowiedź.
Tadeusz Majewski
Figura Matki Boskiej obok cmentarzyka. Fot. Tadeusz Majewski
Krzyż na pocholerycznym cmentarzyku. Fot. Tadeusz Majewski
CZARNYLAS
Nazwa pochodzi od słowa las, który "czarno" wygląda.
Nazwa brzmiała: Czarnilas, Schwarcwalde (1352 r.), Czarnolescin (1648, 1764, 1771, 1779 r.), niemiecka - Czarnilas (1789 r.), Schwarzwald (1864), hitlerowska - Schwarzwald.
Położenie. Czarnylas leży 93 - 114,3 m n.p.m. Przez wieś, w znacznej części rozproszoną, nieregularnie zabudowaną, przepływa struga, która wpada do położonego na zachód od osiedla Jeziora Czarnoleskiego (43,39 ha). Z jeziora, do którego od południowego zachodu przylegają bogate w torf łąki, wypływa w kierunku południowym Węgiermuca (Węgorzyca). Ponadto w terenie znajdują się jeziora - oczka polodowcowe: Pijawcze i Zgorzałe.
1/ Skąd dr Milewski wziął te nazwy? Nikt mi o tych oczkach nie mówił.
Do wsi Czarnylas administracyjnie należy osiedle Kłótnik (3 km na zachód). W 1960 roku Czarnylas zajmował 622 ha oraz 163 ha zajmowała spółdzielnia produkcyjna oraz las.
W roku 1880 - wieś zajmowała 355 ha a folwark 720 ha,
- w roku 1885 - wieś zajmowała 363 ha a folwark 736 ha,
- w roku 1910 - wieś zajmowała 365 ha a folwark 738 ha,
- w roku 1931 - 1998 ha łącznie zajmowała wieś i folwark.
2/ Nazwa Kłótnik też mi jest zupełnie nieznana. Czy jeszcze ktoś ja używa?
Dzieje. Czarnylas należy do najstarszych miejscowości Kociewia. Znaleziony na polu toporek kamienny świadczy o istnieniu osady neolitycznej (4000 - 1700 lat p.n.e.). W okresie międzywojennym na polu w kierunku Zelgoszczy oraz w latach pięćdziesiątych przy remoncie byłego pałacu odkryte groby skrzynkowe wraz z urnami popielnicowymi mówią o ciągłości osadniczej (700 - 400 lat p.n.e.). Jednak pierwsza wzmianka pisana o miejscowości pochodzi dopiero z 1352 roku. W dokumencie z tego roku Czarnylas był wzmiankowany jako granica sąsiedniej wsi Wysoka.
W XV wieku miejscowość należała do komturstwa w Gniewie. Między Czarnylasem a Pączewem doszło w 1433 roku do potyczki zbrojnej husytów z Krzyżakami. Wieś poniosła straty.
W 1458 roku Kazimierz Jagiellończyk podarował dobra czarnoleskie wojewodzie pomorskiemu, Janowi z Jani. Mocno ucierpiała wieś w wojnie trzynastoletniej (1454 - 1466).
W drugiej połowie XVI w. Czarnylas stanowił własność królewską (54 łany). W 1570 roku dobra należały do starosty gniewskiego. Było wówczas 3 ogrodników, chałupnik (rzemieślnik) i dziedziczna karczma, a w 1595 roku - dziewiętnastu chłopów. Pod względem sądowym, skarbowym i sejmikowym miejscowość należała wtedy do powiatu tczewskiego.
Wieś ucierpiała poważnie w wojnach ze Szwedami (1655 - 1660), w czasie których prawdopodobnie zaginał dokument osadczy. W 1682 roku królewskie dobra dzierżawcze liczyły 63,5 łanów, we wsi była wtedy jedna karczma, było ośmiu zagrodników. W 1686 roku dobra starościńskie (folwark) dzierżawił Bystram.
W 1754 roku żył we wsi chłop Jan Kurowski, który dobrze musiał się przysłużyć ówczesnemu królowi. Skoro otrzymał od niego cenny przywilej "nadawczy", jakim do dziś się chlubią jego potomni.
"August Trzeci z Bożej Łaski Król Polski (...) - brzmią wyjątki z tego dokumentu - oznajmujemy (...), iż umyśliliśmy Onego i Sukcesorów Tego przy (...) wybranieckim półłanie zachować i zatrzymać (...) ze wszystkimi budynkami, polami, (...) ogrodami, łąkami (...), lasami, (...) sadami, barciami, stawkami (...), wolnym w jeziorach (...) ryb łowieniem, zwierzyny (...) strzelaniem (...), młynami wodnemi i zwietrznemi (...), piwa, gorzałki na potrzebę własną (...) do pomnienionego półłanu wybranieckiego należącymi (...) Tak jednak aby zwyczajny na Regiment Łanowy podatek punktualnie zawsze opłacali. Od innych wszelkich ciężarów i danin (...) niniejszym uwalniamy (...) Dan w Warszawie Dnia III miesiąca sierpnia Roku Pańskiego MLCCLIV Panowania Naszego II Roku (-) Austus Rex..."
3/ Z tekstu wynika, że w 1960 roku w Czarnymlesie Kurowscy jeszcze mieszkali. Czy mieszkają obecnie?
Rząd pruski oddał dobra czarnoleskie w wieczystą dzierżawę. W 1778 roku folwark posiadał 31 włók, 15 mórg i 18 prętów [pręt k. (kwadratowy) = 3,3 m], podczas gdy jedenastego września 1792 r. doszły do tego - 7 włók, 4 morgi i 28 prętów k.
W 1789 r. wieś królewska i folwark liczyły 32 dymy.
Data na kominie gorzelni. Fot. Tadeusz Majewski
W 1874 r. wybudowano gorzelnię i obecny pałac (na fundamentach poprzedniego pałacu stoją magazyny dzisiejszej spółdzielni produkcyjnej).
4/ Milewski tu pisze o "poprzednim pałacu". Jest to w tekście nowość. Czy rzeczywiście istniał?
W 1880 roku folwark był w rękach Żyda z Kursztyna i długo w rękach żydowskich pozostawał (przed I rozbiorem Polski miał to być Żyd Hermann). Pozostały po nim grobowce w miejscu wyciętego, najstarszego lasu i odosobniony przy drodze do Wysokiej.
5/ Gdzie był ten "wycięty, najstarszy las?" Czy coś pozostało przy drodze do Wysokiej?
W 1891 r. starogardzki sejmik powiatowy podjął uchwałę co do budowy odcinka szosy Czarnylas - Pączewo. Przed 1909 r,. rząd pruski zarządził wykupienie majątku, który przekształcił w domenę. W 1923 roku została ona rozparcelowana, a resztówkę nabył kpt. WP Rolbiecki (użytkował ją do wojny w 1939 r.). W 1931 r. były gorzelnia i cegielnia. Był stolarz. 15 procent mieszkańców było bezrobotnych.
6/ Zaskakujące, jak późno zbudowano drogę Czarnylas - Pączewo. Ciekawe, dlaczego.
W nocy z 2 na 3 i z 8 na 9 czerwca 1942 r. hitlerowcy wysiedlili z gospodarstw rolnych wszystkich parcelników, tj. 13 rodzin polskich (46 osób). Powiernikiem Rzeszy Niemieckiej na majątku odebranym Rolbieckiemu i innym został Stege. Podczas okupacji z rąk hitlerowskich zginęli Maria Andrykowska (1939 r.), Leon Bielicki (1939 r.), Bernard Brelowski, ks. Brunon Koziorzemski (16 X 1939 r.), Józef Kuchta, rolnik Franciszek Kurowski (1939 r.), Leon Nierzwicki, Maria Paszkówna (1939 r.), Antoni, Franciszek, Jadwiga, Monika i Stefan Paterowie, Alfons, Alojzy, Gracjan, Maria, Rozalia i Tomasz Szonszorowie, rolnik Bernard Tusz (1939 r.) i Bronisław Werner. W akcję wyniszczenia Polaków aktywnie włączył się jesienią 1939 r. hitlerowiec Jochem, który w pierwszych dniach wojny przybył tu z Gdańska, wyrzucił administratora z plebanii i zagarnął dobra kościelne.
Miejscowość wyzwoliły wojska radzieckie w dniach 4 i 5 marca 1954 r.
Pytania - Tadeusz Majewski
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz