Groby i cmentarze...

Czarnylas, parafia św.Andrzeja Apostoła, 1620 wiernych, dekanat osiecki.
Na cmentarzu koło kościoła, po południowej stronie świątyni, kiedyś grób ks. Konstantego Załuskiego (1840-1874), rannego w powstaniu styczniowym, wychowanka seminarium duchownego w Pelplinie, współzałożyciela "Pielgrzyma", administratora parafii w Czaraymlesie. W 1924 r. w czasie odbudowy i rozbudowy kościoła o tzw. babiniec grób jego zniszczono. Przy kościele pomnik przyrody: żywotnik zachodni w wieku 80 lat.

Na czynnym cmentarzu parafialnym przy szosie min. groby Juliana Milewskiego (1885-1930) z Zelgoszczy (z żoną), twórcy ludowego w drewnie, utalentowanego mówcy i śpiewaka, działacza banku ludowego w Lubichowie (1914) i niepodległościowego, Łucjana i Klary Wyczyńskich z Zelgoszczy, w 1941 r. przekształcających swe mieszkanie w ośrodek powstającej konspiracyjnej organizacji młodzieżowej "Jaszczurka", oraz pierwszego po wyzwoleniu, długoletniego proboszcza parafii ks. Józefa StaniszewsKiego z rodziną. U wejścia na zadbany cmentarz pomnik przyrody: lipa drobnolistna obrośnięta bluszczem w wieku 100 lat.

Czarnoleski cmentarz
sioło mogił i wspomnień,
kościelna przystań dla ducha,
przylądek dobrej nadziei.
tam słowa nikną i zawiści,
tam nocą gwiazdy chodzą
i bosą stopą trącają wiarę
cieniem leżącą wśród opadłych liści.
(P.Wyczyński, Ottawa 1991)

We wsi ślady po dawnym cmentarzu ewangelickim.
W lesie Drewniaczki grób masowy 30-50 Polaków z okolic, rozstrzelanych przez hitlerowców w połowie 1943 r.

Cmentarz w Zelgoszczy przy drodze do Czarnegolasu według A. Bobkowskiego żołnierzy napoleońskich z lat 1812-1813. Po wyzwoleniu 1945 r. pochowano tu 6 Żydówek, rozstrzelanych przez hitlerowców nie opodal w zagrodzie Józefa Neuraana, oraz 17 poległych z okolicy żołnierzy radzieckich. Są też szczątki jeńca rosyjskiego z I wojny światowej. Jest pomnik przyrody: drzewo-brzoza brodawkowata o obwodzie pnia 2,24 m, wysokości 28 m, w wieku 100 lat, własność Urzędu Gminy w Lubichowie. Cmentarz zaniedbany.

Dawny cmentarz choleryczny zapewne z XIX w. w Wielkim Bukowcu przy torze kolejowym, na którym według podania leżą prochy żołnierzy francuskich, zmarłych na cholerę w 1812 r. Zaniedbany.

Za pozycją "Groby i cmentarze na Kociewiu" - Józef MIlewski, TMZK 1993 r.