Ogród średniowieczny (XVw.)

W Polsce ogrody średniowieczne zachowały się w szczątkowych fragmentach. Na ich podstawie oraz literatury tego okresu, analogicznie do ogrodów europejskich, można z pewnym prawdopodobieństwem zrekonstruować najbardziej typowy ogród tego okresu. W przedstawionym przez nas ogrodzie oparliśmy się głównie na rysunkach architekta krajobrazu prof. Janusza Bogdanowskiego. Prekursorami zakładania ogrodów były zakony bernardynów, cystersów i kartuzów, a nawet zakony żebracze. W średniowieczu wykształcił się typ ogrodu klasztornego, którego najważniejszym elementem był wirydarz 1 ujęty w czworobok, otoczony krużgankami. Stanowił on miejsce spacerów, wypoczynku i kontemplacji - niekiedy zwano go rajem biblijnym. Był pięknie zdobiony roślinami kwiatowymi, ziołami. Rośliny, oprócz swoich walorów estetycznych, reprezentowały również wartości symboliczne, np. fiołki były symbolem pokory, róże symbolem krwi męczeńskiej, białe lilie czystości wiary, bukszpan nieśmiertelności. Goździki stanowiły kwiat bogów, a jabłko było synonimem zła. Sam układ czworoboku sugerował pewien symboliczny wzorzec, który przypominał o czterech rzekach raju, a ich rogi to odwołanie do czterech ewangelistów. Później wirydarz stał się odrębną częścią ogrodów sytuowanych poza klasztorem,a przy zamkach poza ich murami.O charakterze wypoczynkowym ogrodu średniowiecznego świadczą dość powszechnie stosowane w tym okresie ławy darniowe 2 obmurowane cegłą, deskami lub oplecione po bokach wikliną i wypełnione u góry darnią. Natomiast tzw. chłodniki 3, zbudowane z żerdzi, oplecione winobluszczem, winoroślą czy chmielem, stanowiły ochłodę podczasspacerów. Treliaże natomiast dawały cień boczny.Poza wirydarzami były odrębne ogrody o charakterze użytkowym, jak: warzywnik, sad, zielnik, gaik i łąka kwietna. W warzywniku 5 siano bób, groch, soczewicę, ciecierzycę, a później kapustę, cebulę, rzepę, marchew i soczew (w średniowieczu najczęściej spożywano tzw. breję gotowaną z mieszanki bobu i prosa, która zastępowała białko zwierzęce; jako napój stosowano piwo, a w klasztorach wino z miodem - często niestety nadużywane, stąd znane powiedzenie: "pijany, jak mnich").Niewielki ogród ziołowy zw. Herbularis 9 przeznaczony był do upraw roślin leczniczych, w którym rosły m.in.: szałwia, ruta, mięta, koper, rozmaryn, kminek, rumianek, cząber, rzeżucha, wrotycz, bazylia. Przy nim był sytuowany dom opata, a w ogrodach zamkowych dom lekarza, w którym przyrządzano lekarstwa.W otoczeniu klasztoru czy zamku urządzano sad 6 z sadzonymi w rzędach drzewami i krzewami owocowym: gruszami, jabłoniami, wiśniami, śliwami, czereśniami, brzoskwiniami, pigwami i morwami. Gaik 8 stanowił miejsce spacerów i ochłody.Odrębnym miejscem spacerów i zabaw była kwietna łąka 7 z dziko rosnącymi kwiatami stokrotek, orlików, dzwonków, krokusów, nagietek, konwalii, fiołków, bratków, przebiśniegów czy pierwiosnków.Nieodzownym elementem ogrodu średniowiecznego była studnia 4obudowana cembrowiną, sytuowana w centrum wirydarza lub w pobliżu warzywnika, a niekiedy również basen wodny.Z całości założenia ogrodu średniowiecznego w późniejszych wiekach wyodrębniły się parki i ogrody użytkowe, które nie są przedmiotem naszych rekonstrukcji. Średniowieczna sztuka ogrodowa w Polsce stała na dość wysokim poziomie, o czym świadczą zachowane podręczniki ogrodnictwa J. Słonki z 1472 lub tłumaczenia z łaciny A,Trzecieckiego z 1540r.