Rytel. 145 rocznica urodzin ks. Antoniego Kowalkowskiego

Ksiądz Antoni Ignacy Marcin Kowalkowski urodził się 12 lutego 1866 r. w Mirachowie w powiecie kartuskim jako najstarsze dziecko Edmunda i Pauliny z domu Meier. Ojciec Antoniego był w tym czasie nauczycielem w Mirachowie. Bratem Pauliny był ks. Marcin Meier, który w latach 1859 - 1882 był proboszczem parafii w Chmielnie. Z Mirachowa rodzina została przeniesiona do Goręczyna, gdzie Edmund otrzymał posadę pracę nauczyciela. Niestety Edmund zmarł 22 czerwca 1880 r. w wieku 41 lat, a w tym samym roku zmarł w Chmielnie dziadek Antoniego - Ignacy Andrzej. Pozostał więc Antoni, wraz z czworgiem rodzeństwa na wychowaniu samotnej matki. W latach 1877-1882 Antoni uczęszczał do słynnego wówczas progimnazjum biskupiego Collegium Marianum w Pelplinie. Następnie kontynuował naukę w Kościerzynie i gimnazjum w Chojnicach, gdzie wstąpił do tajnej organizacji filomackiej. W latach 1885-1889 Antoni kontynuował naukę w gimnazjum w Starogardzie Gdańskim, gdzie w 1889 r. złożył egzamin dojrzałości. Tam również był członkiem tajnej organizacji filomackiej.



Z prawej ks. Antoni Kowalkowski na tle pierwszej drewnianej kaplicy w Rytlu.



Pierwsza strona Przewodnika po Kalwarii Wielewskiej



Nasz Przewodnik



Mały Światek

Być może pod wpływem wuja ks. Marcina Meira, Antoni podjął studia filozoficzne i teologiczne na Uniwersytecie w Monastyrze (Münster), odbywając jednocześnie służbę wojskową. W 1890 r. Antoni powrócił do Pelplina i wstąpił do Seminarium Duchownego. Tu po czterech latach, w dniu 11 marca 1894 r., z rąk ks. biskupa Leona Rednera otrzymał święcenia kapłańskie.

Pierwszym miejscem pracy duszpasterskiej ks. Antoniego była parafia w Więcborku. Tu u boku ks. Karola Gronau ks. Antoni od 1894 r. pełnił ks. funkcję wikarego. Był tam także pierwszym przewodniczącym, założonego 13 stycznia 1895 r., Katolickiego Towarzystwa Ludowego. Z Więcborka ks. Antoni Kowalkowski został przeniesiony do Pucka w województwie pomorskim, gdzie pracował do lutego 1896 r. Kolejnym miejscem pracy duszpasterskiej ks. Antoniego Kowalkowskiego była parafia w Czersku w powiecie chojnickim. Jako wikary parafii w Czersku, ks. Antoni zaangażował się bardzo w budowę kaplicy w Rytlu, odległym od Czerska o 14 km, a położonym przy międzynarodowej drodze nr 22 prowadzącej z Berlina do ówczesnego Königsberg (dziś Kaliningrad) zwanej obecnie "Berlinką". Był też jednocześnie współzałożycielem, wraz z Ignacym Klińskim i dr Bronisławem Zielińskim Towarzystwa Ludowego w Czersku.

Zgodę władz państwowych na budowę kościoła w Rytlu uzyskano 4 września 1889 r. Ks. Kowalkowski czynił liczne starania dla zebrania niezbędnych funduszy do budowy kaplicy. Pisał wiele apeli, które publikował w "Pielgrzymie" i "Gazecie Grudziądzkiej". W efekcie udało się zebrać niezbędne środki na budowę drewnianej kaplicy, która została postawiona w 1899 r. Wówczas to 15 września 1899 r., jeszcze przed poświęceniem kaplicy, z parafii czerskiej wydzielono ośrodek duszpasterstwa (kurację), a jej pierwszym administratorem został przeniesiony do Rytla na stałe w dniu 1 października 1899 r. ks. Antoni Kowalkowski, dotychczasowy wikary w Czersku. Jednocześnie ks. Kowalkowski czynił dalsze starania o budowę kościoła pisząc wiele wielu apeli w polskiej prasie oraz liczne artykuły z cyklu "Dla Matki ukochanej", dzięki którym w latach 1908 - 1912 spłynęły liczne darowizny, co pozwoliło na budowę murowanego kościoła.

Siedzą od lewej: ks. Antoni, jego matka Paulina, brat Antoniego Jacek, stoi drugi z prawej Józef Kowalkowski dziadek autora.



Tablica poświęcona ks. Antoniemu zamontowana w Kościele w Rytlu



Kościół w Rytlu

Ks. Antoni Kowalkowski obejmując kuracje natychmiast przystąpił do zorganizowania życia religijnego w Rytlu, zakładając szereg stowarzyszeń i bractw kościelnych. Pierwszym z bractw było Apostolstwo Modlitwy. Kolejne to Bractwo Różańca, Dzieło Dziecięctwa Jezus, Dzieło Rozkrzewiania Wiary i Trzeci Zakon Św. Franciszka. Gdy ks. Antoni został oddelegowany do budowy kościoła w Rytlu natychmiast przystąpił do organizacji oddziału Towarzystwa Ludowego. W latach 1897-1932 ks. Antoni Kowalkowski był też członkiem Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Już w 1903 roku ks. Kowalkowski został uznany przez władze pruskie za agitatora polskości, co zapewne znacznie utrudniało Mu wszelką działalność, czy też załatwianie spraw formalnych z władzami pruskimi. Objawem takich utrudnień było m.in. wstrzymywanie, pod byle pozorem, budowy kościoła w Rytlu. Powodem takiego traktowania ks. Antoniego była m.in. jego działalność w zakładanych organizacjach. Działał także ks. Antoni w Polskim Ruchu Wyborczym, będąc w 1912 roku członkiem Komitetu Powiatowego na powiat chojnicki. Ks. Antoni czynnie uczestniczył w działaniach mieszkańców mających na celu przejęcie władzy od Niemców, po ustaleniach Traktatu Wersalskiego. On to właśnie 31 stycznia 1920 roku przejął sołectwo od Niemca Kosanki. On też wygłosił mowę powitalną, gdy 30 stycznia 1920 roku do Rytla wkroczyły oddziały gen Józefa Hallera. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości świetlica parafialna była miejscem spotkań Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży działającego w Rytlu. Ks. Antoni był także zaangażowany w działalność Ligi Katolickiej.

Rytel 1922 r. - pierwszy z lewej Józef - dziadek autora, drugi z lewej ks. Antoni Kowalkowski

W swej pracy duszpasterskiej ks. Antoni specjalnie troszczył się o wychowanie i naukę dzieci oraz młodzieży. Bardzo starannie przygotowywał dzieci do pierwszej Komunii św. To dla nich ułożył szereg pieśni kościelnych, które były zamieszczane głównie w pisemkach dla dzieci "Nasz Przewodnik" i "Mały Światek". Dwie z jego pieśni ks. Antoniego zdobyły wielką popularność i weszły na trwałe do repertuaru pieśni kościelnej nie tylko w kraju. Pierwszą z nich była pieśń "Prośba dziecka" znana jako "Kiedyś, o Jezu, chodził po świecie". Jej pierwsze zwrotki to :

Kiedyś, o Jezu, chodził po świecie,

Brałeś dziateczki w objęcia Swe,

Patrz, tu przed Tobą stoi Twe dziecię

Do Serca Swego przytul i mnie!

Stałeś się dzieckiem, Ty wielki Boże!

W żłóbku płakałeś nad światem złym.

Nie płacz, Dzieciątko! Ja Ci w pokorze

Serce me daje! Ty mieszkaj w nim!

Drugą ze znanych pieśni ks. Antoniego jest pieśń "Pan Jezus już się zbliża", której pierwsze zwrotki brzmią:

Pan Jezus już się zbliża,

Już puka do mych drzwi,

Pobiegnę Go przywitać,

Z radości serce drży.

O szczęście niepojęte

Bóg sam odwiedza mnie,

O Jezu wspomóż łaską,

Bym godnie przyjął Cię.

Inne pieśni napisane przez ks. Antoniego to "O Pani moja" z melodią ułożoną przez ks. Kowalkowskiego, "O Stanisławie młodzieńcu święty", "Jezu Tobie żyję", "Jezus, Maryja", "Aniele Stróżu".

Ks. Antoni pisał liczne artykuły do prasy lokalnej. Początkowo zamieszczane w "Pielgrzymie", miały głównie na celu gromadzenie pieniędzy na rzecz budowy kościoła w Rytlu, ale pokazywały już Jego wielkie zdolności dziennikarskie. Ks. Antoni był także długoletnim współpracownikiem "Gościa Świątecznego" (dodatku do "Gazety Grudziądzkiej"). W latach 1908-1910 opublikował wiele artykułów, m.in. "Opis pielgrzymki do Lourdes" oraz cykl artykułów "Dla matki ukochanej" publikowany właśnie w "Gościu Świątecznym".

Ksiądz Antoni szczególnie umiłował dzieci, poświęcając im wiele czasu nie tylko na naukę prawd wiary, ale i na wychowanie. To dla nich napisał i opublikował ośmiostronicową broszurkę "Pamiątka z Pierwszej Komunii Świętej", którą wręczał w tym dniu każdemu dziecku ze swej parafii. Książeczka została wydana w drukarni "OSTOJA" S. A. w Poznaniu.

Dodać także należy, że podejmując pracę duszpasterską w Rytlu, ksiądz Antoni zapoczątkował prowadzenie kroniki parafialnej, oczywiście w języku polskim.

Zawsze jednak ks. Antoni pamiętał o swej rodzinie. Jego wcześnie owdowiała matka, gdy synowie się usamodzielnili, zamieszkała w Rytlu i tu znalazła opiekę aż do swej śmierci w 1923 roku. Pomagał też ks. Antoni swemu młodszemu bratu Bonifacemu, którego żona Rozalia zmarła w 1919 roku w Mirotkach podczas połogu, pozostawiając ojcowskiemu wychowaniu dziesięcioro dzieci. Dwóch synów Bonifacego, Bonifacy i Alfons mieszkało i wychowywało się w Rytlu. Pomoc ta możliwa była na pewno dzięki osobistej skromności ks. Antoniego i jego pogodzie ducha. Potwierdzeniem tej skromności i chęć pomocy innym jest też informacja jaką zapisał ks. Henryk Mross w biografii ks. Antoniego: Znaczne sumy przeznaczał na cele dobroczynne.

Ks. Antoni Kowalkowski zmarł nagle dnia 6 listopada 1932 roku w wieku 66 lat. Pogrzeb tego zasłużonego dla parafii proboszcza odbył się 10 listopada 1932 roku przy licznym udziale księży i parafian. Pochowany został na cmentarzu w Rytlu, który sam utworzył i wyświęcił, obok grobu swojej matki Pauliny. Założyciel rytelskiej parafii był jej administratorem ponad 33 lata.

W związku z organizowanymi uroczystościami 100-lecia powołania parafii, które przypadały w 1999 roku, dzięki staraniom ówczesnego proboszcza rytelskiej parafii ks. Gracjana Nagierskiego, kościół w Rytlu został w latach 1996-99 przepięknie odrestaurowany. To właśnie uroczystości stulecia dały impuls do napisania przeze mnie książki "Rytel. W stulecie Parafii". W dniu 7 października 1999 roku odbyły się uroczystości stulecia parafii, podczas których wmurowano w kościele tablicę pamiątkową poświęconą pamięci ks. Antoniego Kowalkowskiego. Na tablicy napisano:

Budowniczemu kościoła w Rytlu, autorowi znanych pieśni

"Kiedyś o Jezu chodził po świecie" i "Pan Jezus już

się zbliża" księdzu Antoniemu Kowalkowskiemu w stulecie

istnienia parafii 1899 -1999, Wspólnota Parafialna"

Krzysztof Kowalkowski

Pieśń ks. Antoniego została napisana w 1927 r., a Prośba dziecka w 1915 r.