TADEUSZ MAJEWSKI. Osada w Barłożnie - rewelacja w skali światowej

OSADA W BARŁOŻNIE W CZASIE BUDOWY PIRAMID - NIEWIELE MŁODSZA OD NAJSTARSZEGO MIASTA W EUROPIE.

Osada w Barłożnie, w Owidzu i w rejonie Prowadii- porównanie w czasie

Na terenie prac archeologicznych w Barłożnie byłem kilka razy. Dla laika przeszukiwany obszar był zupełnie nieciekawy. Trzeba było wziąć na wiarę słowa archeologa, że różne barwy w "przekrojach" żwiru (w starannie wyciętych regularnych rowach) są pozostałościami po bardzo starej osadzie. W środowiskach naukowych odkrycie odbiło się szerokim echem. W ślad za tym niektórzy entuzjaści postanowili zbudować w Barłożnie skansen...

Coś zaczęło nawet powstawać. Mam zdjęcie z tego okresu. Zrobiłem je zimą. W miejscu, gdzie przymierzano się do budowy skansenu, stała resztka drewnianego baraku, a na zimnym wietrze trzepotały luźne płachty folii. Smutny pejzaż porażki entuzjazmu nieliczącego się z realiami. Z góry było wiadomo, że budowa takiego obiektu w Barłożnie nie ma szans ze względu na oddalenie od miast. Kilka lat później zaczęły powstawać rekonstrukcje grodzisk w Owidzu pod Starogardem Gdańskim i w Pruszczu Gdańskim. Już dzisiaj można powiedzieć, że odniosą sukces. Niemniej warto na stronach internetowych przypomnieć, co też takiego przed budową autostrady A1 znaleziono w Barłożnie. Ramówką, która to okrycie pozwoli nam usytuować w czasie, niech będzie wyżej wspomniany Owidz i miejscowość w Prowadii - najstarsze znalezione miasto w Europie.

Owidz. Jesteśmy w XI wieku

Grodzisko w Owidzu to pozostałość po wczesnośredniowiecznej osadzie grodzie), którą założono na początku XI wieku - podają na stronie www.owidz.pl. Wskazują na to badania archeologiczne, a także analiza dziejowa okolicznych terenów. Bolesław Krzywousty zwyciężając Pomorzan na początku XII wieku, przywrócił grodzisku polski rodowód. Wówczas również dokonano ostatecznej chrystianizacji tych terenów, a także odbudowano gród z wcześniejszych zniszczeń.

Degradacja grodziska zaczyna się od 1282 roku, kiedy to tereny nad rzeką Wierzycą przejęli Krzyżacy, którzy opierali swój system zarządzania na zamkach komturskich.

Grodzisko w Owidzu było jednym z największych na Kociewiu. Zbudowano je na wyniesieniu o 12-18 m, na powierzchni o długość 120 m i szerokość 50 m. Miało świetne warunki obronne. Jedynie od strony zachodniej wyniesienia nie opływała Wierzyca. Mieszkańcy grodziska zajmowali się z pewnością uprawą roli, hodowlą, rybołówstwem i łowiectwem. Odkrycia archeologiczne wskazują również na kowalstwo, garncarstwo, szewstwo, włókiennictwo, ciesielstwo oraz rogownictwo. Przebiegał tędy szlak handlowy z Gdańska do Wielkopolski, a odnalezione monety o niemieckim pochodzeniu wyraźnie wskazują, iż mieszkańcy trudnili się także handlem.

XI wiek to właściwie całkiem... niedawno, wziąwszy pod uwagę wiek najstarszego miasta w Europie.

Najstarsze miasto w Europie - 4700 - 4200 lat p. n. e.

Archeolodzy znaleźli najstarsze prehistoryczne miasto w Europie - poinformowały niedawno bułgarskie media. Znajduje się ono niedaleko miasteczka Prowadia w północno-wschodniej części Bułgarii. Archeolodzy znaleźli mury, części bramy, ruiny dwupiętrowych domów i ślady kultów religijnych, które według wstępnych ekspertyz powstały w latach 4700-4200 przed n.e., czyli około 1500 lat przed początkiem cywilizacji mykeńskiej w Grecji. Miasto liczyło ok. 350 mieszkańców. Było ważnym ośrodkiem produkcji bardzo cennej wówczas soli, która służyła do konserwacji mięsa.

Barłożno - osada sprzed ok. 4 tysięcy lat p.n.e.

Podczas prac związanych z budową autostrady w Barłożnie (mina Skórcz) natrafiono na elementy ceramiki i krzemienia sprzed naszej ery - pisał w "Tygodniku Kociewskim" Tomasz Walczak (nr 11 z 30.08.2000 r., "Najstarsi rolnicy na Kociewiu").

Przy szczegółowych badaniach grupa archeologów natrafiła na osadę sprzed około 4 tysięcy lat przed naszą erą. Prace wykonywane są pod okiem specjalistów z Gdańskiego Muzeom Archeologicznego, Mariana Kochanowskiego (kierownika prac), Olgierda Felczaka (specjalista od neolitów) i Zdzisława Ratajczaka. W badaniach na dwóch stanowiskach udział bierze 62 osób, głównie mieszkańców Barłożna, oraz liczna grupa studentów.

Na pierwszym stanowisku, nadzorowanym przez studenta archeologii Grzegorza Sowińskiego, zebrano rewelacyjne materiały. Na ich podstawie ustalono, że była tu osada z epoki wczesnego żelaza. Znaleziono między innymi piec do wytopu żelaza lub ceramiki. Znaleziony piec ku naszemu zaskoczeniu - wyglądał bardzo ale to bardzo niepozornie. Nikt z laików nie powiedziałby, że to piec. Śladem po nim jest rudawo-czerwona na obrzeżach i czarna w środku plama na powierzchni gliniastego podłoża.

Grzegorz Sowiński wyjaśnił, że taka barwa jest charakterystyczna dla spalonej gliny, stanowiącej podstawę pieca, a czarna plama jest śladem po spaleniźnie. Po pobraniu próbek będzie można ustalić, co było w nim wytapiane - ceramika czy żelazo.

Na drugim stanowisku, nadzorowanym przez mgr historii Andrzeja Wedzika, znaleziono ślady po kulturze pucharów lejkowatych, w których dominowała hodowla.

Niezwykłym znaleziskiem są pozostałości po chacie neolitycznej sprzed 3-4 tysięcy lat p.n.e. Po układzie słupków, rozpoznanych po zaciemnieniu ziemi, określono wielkość (16x6m) chaty. Jest to druga co do wielkości chata z tego okresu odkryta na terenie Polski.

Każdy odkryty obiekt na stanowisku ma swoją numerację. Do chwili obecnej zarejestrowano ich 211. Znaleziono kawałki dna naczyń, ucho do naczynia, groty strzał i fragmenty noży. Po ceramice można poznać kulturę. Kolor ceramiki zależy od jej wypalania, z kolei gładkość od piasku.

Każdy znaleziony fragment jest szczegółowo opisywany - mówi A. Wędzik. - W taki sposób, by móc niektóre naczynia złożyć.

Za opisy wykopalisk odpowiedzialna jest studentka Akadami Sztuk Pięknych w Gdańsku Katarzyna Potańska. Rysuje rzuty poszczególnych obiektów i umieszcza je na głównym planie. Rysunki są wykonywane na papierze milimetrowym w skali 1:10, a następnie wprowadzane do komputera, co pozwala dokładnie odtworzyć widok obiektu. Każdy obiekt jest niwelowany, co umożliwia określenie jego wysokości nad poziomem morza. Poszczególne obiekty są również fotografowane, co wraz z rysunkiem tworzy szczegółową dokumentację.

Prace, rozpoczęte 15 lipca, planowo mają zakończyć się 15 września, ale termin ten może być przedłużony. Wykopaliska trafią zaś do Muzeum Archeologicznego w Gdańsku.

Marian Kochanowski (archeolog): - Jest to największa osada z epoki kamienia na Pomorzu. Jej istnienie szacuje się na około 4500 lat temu, czyli na okres budowy starego państwa w Egipcie i piramid. Położenie wskazuje, że mogła to być osada obronna, gdzie zwierzyna nie miała szans przedarcia się i zagrożenia mieszkańcom. W odkrytej chacie ciekawostką są słupki, równo rozmieszczone co 2,30 metra. Mieszkańcy musieli posługiwać się jakąś miarą. Konstrukcja chaty była drewniana, najprawdopodobniej z drewna sosnowego. Dach był dwuspadowy. Telewizja DISCOVERY zamierza sfilmować to miejsce, gdyż jest to rewelacja w skali światowej. Niestety, nie będzie możliwości zrekonstruowania osady w pierwotnym miejscu, gdyż teren przeznaczony jest pod autostradę.

Odkrycia na trasie autostrady A-1

O wielkiej randzie odkrycia w Barłożnie pisano magazynie popularnonaukowym "Archeologia Żywa":

Ratownicze badania wykopaliskowe w obrębie planowanej na terenie województwa pomorskiego budowy autostrady A 1 rozpoczęły się we wrześniu 1998 roku i trwały nieprzerwanie przez siedem sezonów wykopaliskowych do końca 2004 roku - czytamy na stronie www.archologia.com.pl. -

(...) Łącznie w ciągu siedmiu lat badań terenowych na pasie przyszłej autostrady A-1 zbadano 57 stanowisk. (...) Na badanych stanowiskach odkryto ponad 13.000 obiektów archeologicznych ze wszystkich okresów pradziejowych i średniowiecza po czasy nowożytne.

Niezwykle interesujące dane do badań nad epoką kamienia w Polsce Północnej przyniosły wykopaliska w Barłożnie (kultura pucharów lejkowatych i kultura lendzielsko-polgarska), w Kościelnej Jani (kultura pucharów lejkowatych), Mieścinie (kultura ceramiki sznurowej i kultura trzcinieckiej, Łukocinie (narzędzia krzemienne z mezolitu), w Klonówce (kultura pucharów lejkowatych), czy wreszcie w Olszówce, gdzie z kolei natrafiono na osadnictwo kultury narvskiej lub niemeńskiej i kultury pucharów lejkowatych. Wniosły one bardzo ważne i nowe dane z zakresu zagospodarowania przestrzennego osad neolitycznych.

Szczególnie cenne jest odkrycie w Barłożnie dobrze zachowanych domostw o konstrukcji słupowej, związanych z osadnictwem kultury lendzielsko-polgarskiej i pucharów lejkowatych.

Z epoki żelaza, poza licznymi osadami odkryto również cmentarzyska w Stanisławiu, Lubiszewie, Klonówce, Barłożnie i Kościelnej Jani. Natomiast cmentarzyska z okresu rzymskiego znaleziono w Ulkowych (ponad 120 grobów), Brzeźnie i Klonówce. Również interesujące rezultaty przyniosły badania na wielohektarowych kompleksach osadniczych z okresu rzymskiego w Swarożynie i Stanisławiu. Znaleziska te znajdowały się na tzw. "szlaku bursztynowym" i mogą być uznawane za pozostałości faktorii handlowych. Ze stanowisk datowanych na okres późniejszy interesujące efekty dały badania na dużej liczącej 2 ha osadzie wczesnośredniowiecznej w Melaninie i nowożytnej osadzie związanej z produkcja kaflarską w Lubiszewie.

Opracował Tadeusz Majewski

Owidz ma szczęście (na zdjęciach). Świetnie zachowane wyniesienie terenu, malowniczo meandrująca Wierzyca, blisko Starogardu. Na grodzisku w Barłożnie leży autostrada.

Zdjęcia Tadeusz Majewski