Dla turystów poszukujących ciszy

Turystom, poszukującym ciszy i pragnącym obcować z naturą, polecić można także trzy nieduże osady leżące na północ od Kalisk. Między innymi Bartel Wielki - wieś - kilkanaście gospodarstw rozrzuconych wśród lasu.

Osada ta powstała pod koniec XII wieku w miejscu smolarni. W całych Borach Tucholskich smolarnie, przygotowujace prócz smoły także maż wykorzystywaną w XIII i XIX wieku do czyszczenia pierwszych maszyn, stanowiły ważna gałąź "przemysłu". Ciekawostką może być fakt, iż w roku 1682 dokonano specjalnego opodatkowania smolarni na rzecz wyprawy wiedeńskiej, co przyniosło skarbowi królewskiemu znaczne wpływy. Jeszcze w czasach pruskich wpływy ze smolarni przewyższały dochody leśnictw z wyrębu lasów.

Dopiero przemysłowa produkcja smoły, upowszechniona w II połowie XIX wieku, doprowadziła do upadku smolarni i zaniku zawodu smolarza. Spośród okoliczanych jezior jedynie jezioro Wygonińskie, oddalone o 4 km na północ od Bartla Wielkiego, nadaje się do uprawiania sportów wodnych .