W roku IV Kongresu Kociewskiego warto spytać: Jak ma się współczesne Kociewie?

W artykule "Co się stało z Kociewiem" z roku 1966 Lech Bądkowski stwierdza na początku: "Dwa podstawowe człony współczesnego Pomorza Gdańskiego to Kaszuby i Kociewie... Ta ludność rdzenna mieszka w podstawowej masie od dziada pradziada, przy czym obszarem zwartego zamieszkania przekracza granice dzisiejszego województwa gdańskiego... Tak więc Kaszuby i Kociewie to główne obszary etniczne Pomorza Gdańskiego", dalej pisze o małej aktywności Kociewiaków i o niedostatecznej wiedzy o Kociewiu i Kociewiakach, na koniec stwierdzając: "Zupełnie nie mogę wierzyć, że Kociewie to ziemia rzeczywiście jałowa. Ale udowodnić, że to ziemia żyzna i aktywna, mogą tylko sami Kociewiacy..."

Czy dzisiaj, po 44 latach, możemy powiedzieć, że wiedza o Kociewiu i aktywność Kociewiaków są dobre. Czy w tym czasie przeszliśmy rozbudzenie, "renesans" i dzisiaj pracujemy dla naszego regionu należycie.

Pamiętam dobrze Stefana Górskiego, dziś już nieżyjącego, malarza, zbieracza dzieł Nikifora, mieszkańca Irlandii, jak przed kilku laty, otwierając Kociewiakom drogę do Limeryk, pytał wciąż, czasem irytując: Co to jest, Kociewie? Patrząc z daleka i bliska widział Kociewie, ale nie do końca. Odpowiadałem: Tradycja, ludzie, którzy świadomość wspólnoty regionalnej mają, gwara, obszar - spora część Pomorza, regionalna kultura. Mówiłem, dodając więcej, a pan Stefan pytał. Jak się zdaje, dzisiaj wiem, że pytał ciągle, co to jest Kociewie, oczekując odpowiedzi tej samej, ale nowszej, piękniejszej, bardziej wyrazistej i niepodważalnej dla odpowiadającego i dla pytającego.

W roku IV Kongresu Kociewskiego warto spytać: Jak ma się współczesne Kociewie?

Jest widoczne na mapie regionów etnicznych Pomorza i Polski, czy też nie. Czy Polacy wiedzą, co to za region i gdzie jest położony. Czy dzisiejszy regionalizm jest ograniczeniem, czy wartością, którą należy z dumą nieść w przyszłość?

Docenia kociewską tradycję Sejmik Województwa Pomorskiego, w którego Herbowej Sali, miejscu obrad plenarnych, wisi tablica z plakietką Roku Kociewskiego. Pamiętają o Kociewiu samorządy powiatowe i gminne. Identyfikując się z regionem, używają nazw, symboli i folkloru w codziennej pracy na rzecz swoich mieszkańców i do promocji. Bogacą współczesność regionu organizacje pozarządowe z Towarzystwem Miłośników Kociewia w Starogardzie i Towarzystwem Miłośników Ziemi Tczewskiej w Tczewie na czele. Pracuje efektywnie Lokalna Organizacja Turystyczna "Kociewie". Najważniejszymi projektami zrealizowanymi przez LOT KOCIEWIE w roku 2009 były: "Kociewie na 4 kopyta", "Wierzyca - nurty kultury, nurty natury", uruchomienie "Kociewskiego Ośrodka Informacji Turystycznej", praca nad projektem: "Trasy Rowerowe na Kociewiu Starogardzkim", koordynacja prac nad projektem: System Szlaków Turystycznych na Kociewiu. LOT KOCIEWIE organizowała, współorganizowała, uczestniczyła bądź zasilała materiałami szereg wydarzeń promocyjnych, z których najważniejszymi były: udział w TARGACH LATO (Warszawa), w Unikatach z Kociewia (Gdańsk), w Międzynarodowym Zlocie Żeglarskim i Festiwal Pętli Żuław (Krynica Morska) - przy współpracy Urzędu Miasta Tczew, obecność na Jarmarku na Długiej (Bydgoszcz) i Festiwalu Smaku (Gruczno, Gm. Świecie) i Międzynarodowych Targi TOUR SALON (Poznań). Trzy lokalne grupy działania "Kociewska Chata", "Kociewska Wstęga" i "Gminy powiatu świeckiego" piszą i realizują projekty odnawiające obiekty wiejskie, a także integrujące mieszkańców we wspólnym działaniu. Sporo robi Stowarzyszenie "Instytut Kociewski", realizując szereg projektów wydawniczych, z których najważniejsze to: "Utwory zebrane" Małgorzaty Hillar, "Album wspomnień 125-lecia starogardzkiego ogólniaka" (we współpracy ze Starostwem Powiatowym w Starogardzie Gdańskim), informator "Kociewie, kraina wśród lasów, jezior i rzek" (we współpracy ze Starostwem Powiatowym w Starogardzie Gdańskim, Urzędem Miejskim w Starogardzie Gdańskim, Urzędem Gminy w Starogardzie Gdańskim, Starostwem Powiatowym w Tczewie, Urzędem Miejskim w Tczewie), informator "Kraina Kociewie czeka na Ciebie" (we współpracy ze Starostwem Powiatowym w Starogardzie Gdańskim, Urzędem Miejskim w Starogardzie Gdańskim, Urzędem Gminy w Starogardzie Gdańskim, Starostwem Powiatowym w Tczewie, Urzędem Miejskim w Tczewie), kalendarze artystyczne promujące region kociewski - corocznie od 2003 r. (we współpracy ze Starostwem Powiatowym w Starogardzie Gdańskim, Urzędem Miejskim w Starogardzie Gdańskim, Urzędem Gminy w Starogardzie Gdańskim oraz Uniwersytetem Trzeciego Wieku), kolekcje widokówek z reprodukcjami akwarel Józefa Olszynki prezentujących krajobrazy regionu kociewskiego (we współpracy ze Starostwem Powiatowym w Starogardzie Gdańskim, Urzędem Miejskim w Starogardzie Gdańskim, Urzędem Gminy w Starogardzie Gdańskim, Starostwem Powiatowym w Tczewie, Urzędem Miejskim w Tczewie) - 2 edycje, mapa "Szlakiem najstarszych kościołów Kociewia" (we współpracy ze Starostwem Powiatowym w Starogardzie Gdańskim, Urzędem Miejskim w Starogardzie Gdańskim, Urzędem Gminy w Starogardzie Gdańskim, Starostwem Powiatowym w Tczewie, Urzędem Miejskim w Tczewie, Pomorską Regionalną Organizacją Turystyczną), wydanie albumu "Najstarsze Kościoły Kociewia" (we współpracy z Urzędem Marszałkowskim Województwa Pomorskiego), wydanie Atlasu "Krajobrazy Kociewia" (we współpracy z Urzędem Marszałkowskim Województwa Pomorskiego, Urzędem Marszałkowskim Województwa Kujawsko - Pomorskiego oraz Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego), wydanie Kolekcji Pocztówek - Kociewie Malowany Region (we współpracy ze Starostwem Powiatowym w Starogardzie Gdańskim, Urzędem Miejskim w Starogardzie Gdańskim, Urzędem Gminy w Starogardzie Gdańskim, Starostwem Powiatowym w Tczewie, Urzędem Miejskim w Tczewie, Pomorską Regionalną Organizacją Turystyczną), wydanie płyty z kolędami śpiewanymi przez księży z powiatów starogardzkiego i tczewskiego "Przybieżeli do Betlejem", wydanie książki "Kociewie kraina z tradycją" (we współpracy z Urzędem Marszałkowskim Województwa Pomorskiego), wydanie płyty z kolędami śpiewanymi przez J.E. ks. Bp. Jana Bernarda Szlagę oraz księży z powiatów starogardzkiego i tczewskiego "Śpiewajmy Kolędy Panu".

Dorobek to niemały, a wcale to nie wszystko.

Pracuje dla Kociewia, nie tylko z obowiązku, Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie, przygotowując cenne wystawy i wydając rocznik muzealny "Rydwan". O kociewskich Oddziałach Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego nie zapominajmy, bo tczewski (wydawca "Tek kociewskich"), a i pelpliński, i świecki są zauważalne, aktywne w pracy dla Kociewia

Sławią Kociewie zespoły regionalne, Kapela Kociewska ze Starogardu, Piaseccy Kociewiacy, ale też zespoły z Gniewa, Lubichowa, Rokocina i koła gospodyń wiejskich rywalizujące w gotowaniu przesmacznych potraw w Cisie, Zimnych Zdrojach, Osiecznie, Jabłowie, Skórczu i przy Katedrze Oliwskiej, czy na Targach Poznańskich. Każda z gmin ma w swym rocznym kalendarzu, poza cyklem "Lato na Kociewiu", liczne imprezy z akcentami kociewskimi i jeden przynajmniej duży festyn regionalny, taki jak: "Leśne Spotkania" w Kaliskach, Festyn Kociewski w Zblewie, "Na Jagody" w Osieku, "Święto Grzyba" w Osiecznej, kociewskie i pomorskie przeglądy zespołów folklorystycznych w Piasecznie, Festiwal Smaku w Grucznie, czy Święto Konia w Hucie Kalnej. O "Biesiadach Literackich" w Czarnej Wodzie też wypada pamiętać. Ogólnopolskiego charakteru nabrały takie spotkania, jak: "Gospel" w Osieku, "Wiwat Waza" w Gniewie., Jarmark Dominikański" w Pelplinie, "Festiwal Muzykowania za Byle Czym", czy też "Festiwal Teatrów Ulicznych" w Tczewie. Rzeźbiarze, malarze i hafciarki mają coroczne Spotkania Twórców Ludowych w Bytoni.

Warto też zauważyć bogatą ofertę domów kultury na Kociewiu i to nie tylko tczewskiego Centrum Kultury i Sztuki, z którego dorobku warto wymienić: Festiwal Muzyki Słowiańskiej, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Rodzinnej, Plenery Plastyczne Młodzieży "Tczew - miasto nad Wisłą", Koncert zespołu AJAGORE i ich gości - promocja płyty "Zimowe sny" - muzyka do poezji Romana Landowskiego, czy Wystawa z konkursu fotograficznego "Obiektyw Coolturalny" Z bogatej oferty Tczewskiego Centrum Wystawienniczo-Regionalnego Dolnej Wisły warto wymienić: Wystawę haftu kociewskiego połączoną z pokazem warsztatu hafciarskiego, wystawę Uwiecznione w drewnie, na tkaninie i szkle. Kociewska sztuka ludowa, wystawa Baśniowy Świat. Malarstwo Bogdana Lesińskiego, w ramach Europejskiej Nocy Muzeów: Kaszubi i Kociewiacy, czyli rzecz o pomorskich sąsiadach, otwarcie "poniatówki" na dziedzińcu CWRDW, wystawę fotografii Kociewie nieznane (powtórzenie wystawy z Dnia Kociewia w Parlamencie), wydanie "U Maćka i Andzi na Kociewiu" Józefa Ziółkowskiego, promocję książki Bożeny Ronowskiej "W rumiankowej dolinie", wystawę prac plastycznych w ramach II Kociewskiego Konkursu Literackiego im. Romana Landowskiego (współorganizator), warsztaty rzemiosła ludowego: garncarstwa, tkactwa, malarstwa na szkle oraz warsztaty haftu ludowego, czy lekcje regionalizmu: Kociewie - ogólne informacje o regionie, Obrzędowość Bożego Narodzenia, Obrzędowość Wielkanocy, Strój i haft kociewski, Kociewska sztuka ludowa, Wierzenia Kociewiaków, Święci na Kociewiu, Obrzędowość rodzinna, Obrzędowość doroczna oraz zwyczaje gospodarcze (z wyłączeniem Bożego Narodzenia i Wielkanocy), Tradycyjne budownictwo na Kociewiu. Z o wiele większej oferty Starogardzkiego Centrum Kultury warto wymienić: Festyn kociewski - Raz na ludowo, Recytujemy prozę i poezję kociewską, Kawiarenka pod gwiazdami - spotkanie ludzi twórczych, Wystawę zbiorową plastyków starogardzkich, Starogardzkie szranki teatralne, Pierwszy krok - turniej tańca towarzyskiego, Pierwszy powiatowy konkurs tańca współczesnego, Konfrontacje muzyczne - przegląd zespołów muzycznych, Wystawę Starogardzkiego Towarzystwa Fotograficznego, Noc Bardów. Z oferty Ośrodka Kultury, Sportu i Rekreacji w Świeciu wymienić warto: Konkursy gwary kociewskiej (we współpracy z Ogniskiem Pracy Pozaszkolnej w Starogardzie Gd.), Jarmark na Kociewiu (występy, stoiska, konkursy), Święto Bałabuna (jadło regionalne, gwara, itd.), szkolenia dla nauczycieli-regionalistów w powiecie - wspólnie z Ogniskiem Pracy Pozaszkolnej w Starogardzie Gd.. Pamiętać też warto o regionalnej pracy Centrum Kultury "Zamek" w Nowem, które zrealizowało: Dzień Kociewski (raz w roku pokaz zespołu z Kociewia), Turniej Wiedzy o Nowym i Kociewiu, Konkurs Plastyczny "Kociewie - mój region", przy Wiejskim Domu Kultury w Rychławie (filia) działa Folklorystyczny Zespół Kociewski Pieśni i Tańca "Rychłowiaki", biesiady promujące zwyczaje, kulturę i poezję Kociewia. Bogatą i ciekawą ofertę mają też Domy Kultury w Skarszewach, w Skórczu, w Zblewie, czy Kaliskach. Biblioteki gminne i miejskie, jak choćby biblioteka gniewska, a więcej tczewska i starogardzka, też popularyzują twórczość związaną z naszym regionem. Szkoły podstawowe, gimnazjalne i ponadgimnazjalne, prócz realizacji edukacji regionalnej, miewają sale regionalne, w których gromadzą eksponaty dawnej kultury materialnej; przykładem są izby regionalne w szkołach w Pinczynie czy Bytoni.

Są konkursy literackie (im. Romana Landowskiego w Tczewie i ks. Janusza Pasierba w Pelplinie), czy też konkursy kulinarne, regionalne i ogólnopolskie. Ukazują się liczne książki związane z Kociewiem, nieźle ma się edukacja regionalna, staraniem Ogniska Pracy Pozaszkolnej w Starogardzie ukazał się "Elementarz Kociewski", a lada dzień wyjdzie kolejny słownik kociewski prof. Marii Pająkowskiej-Kensik. W Wydawnictwie "Bernardinum" w każdym roku ukazuje się sporo książek dotyczących Kociewia. Wychodzi finansowany przez Tczew, a wydawany przez Kociewski Kantor Edytorski przy Bibliotece Miejskiej im. Skulteta w Tczewie "Kociewski Magazyn Regionalny", "Dziennik Kociewski" ("Dziennik Bałtycki"), "Gazeta Kociewska", "Wieści z Kociewia". Dobrze też informują o Kociewiu strony internetowe, z których ponadgminny i ponadpowiatowy charakter mają: Wirtualne Kociewie: Kociewiacy.pl i e-Kociewie. Wrócił po przerwie (oby nie na chwilę) "Magazyn Kociewski" w Telewizji Gdańskiej na antenie regionalnego programu trzeciego. Czasem słychać nas w Radio Gdańsk. Mówi się niemało o Kociewiu w Radio "Głos", działają telewizje lokalne: dwie w Starogardzie i tczewska TETKA wraz z Radiem "Fabryka".

Zupełnie wyjątkowy jest konkurs przeprowadzony ostatnio przez Ognisko Pracy Pozaszkolnej (Grzegorz Oller i Mirosława Möller). Czyż nie jest dobrym świadectwem dla Kociewia tak wielkie zainteresowanie gwarą naszą, wyrażone udziałem w projekcie-konkursie "Poszukujemy zaginionych słów gwary kociewskiej". Ponad 40 mieszkańców Kociewia "odnalazło" około dwa tysiące słów i znaczeń, w tym nienotowanych w "Słowniku gwary kociewskiej" Bernarda Sychty i słownikach prof. Marii Pająkowskiej-Kensik. Wynik ten potwierdza, że choć gwara nasza jest w odwrocie, to wcale nie umarła. Chwała inicjatorom i realizatorom tego ważnego dla Kociewia "poszukiwania".

Nietuzinkowym działaniem dla Kociewia pokazał się Klub Studentów Uniwersytetu Gdańskiego "Mozaika" organizując warsztaty dla studentów z Gdańska, Torunia, Łodzi i Poznania poświęcone kulturze Kociewia w Osieku, a także "Zaduszki Kociewskie"

Prezentujemy piękno Kociewia i możliwości naszego regionu w Warszawie w Parlamencie, w Poznaniu na Targach, w Gdańsku na Jarmarku Dominikańskim.

Sporo dobrego dla Kociewia robią nasi ambasadorzy tacy, jak: Wojciech Cejrowski, prof. Denek z Poznania, prof. Tobolski, czy choćby Kociewiacy z Nowej Zelandii.

Twórcy i działacze regionalni doceniani są "Pierścieniami Machtyldy", Medalem Grzymisława i "Wierzyczankami" i Nagrodami Starosty Starogardzkiego, czy Pro Domo Trsoviensis. W międzyczasie pośród wyróżnionych znaleźli się: Ryszard Szwoch, Tadeusz Kubiszewski, Jan Majewski, Jan Jankowski, Józef Golicki.

Niejeden do tych wyliczeń działań na rzecz naszego regionu sporo może dopisać, bo wielu przecież nie bez wysiłku "coś" małego lub większego dla siebie i sąsiadów bliższych i dalszych zrobiło. "Oto ludzie wędrują, aby podziwiać szczyty gór, spiętrzone fale morza, szeroko rozlane rzeki, ocean otaczający ziemię, obroty gwiazd. A siebie samych omijają, siebie nie podziwiają." Z mgły pamięci te słowa świętego Augustyna z "Wyznań" wyłaniają się, upominając się o "siebie samych nieomijanie". Chwalmy się, nie jak narcyzi, ale jak ludzie solidnie pracowici, szanujący swoją kociewska tradycję. Pamiętamy o tych, którzy niedawno wytrwale pracowali dla naszego regionu i o tych, którzy sił i serca dla Kociewia nie szczędzą. A jest ich więcej, wystarczy zajrzeć do "Słownika biograficznego Kociewia" Ryszarda Szwocha (w 2009 roku ukazał się drugi tom), czy "Nowego bedekera kociewskiego" Romana Landowskiego.

Skromna, za skromna jest na co dzień nasza wiedza o tym, co dzieje się w Powiecie Świeckim, granice województw zbyt mocno oddzielają Nowe, Świecie, czy Osie w Kujawsko-Pomorskim od Pomorskiego.

Za mało doceniamy to, co robi Trójmiejski Klub Kociewiaków kierowany przez Huberta Pobłockiego, integrujący trójmiejskich Kociewiaków i pięknie pokazujący dawne i dzisiejsze osiągnięcia naszego regionu. Dobrze, że w Gdańsku, w Ratuszu Staromiejskim przy ulicy Korzennej spotyka się około stu z urodzenia lub wyboru Kociewiaków chcących przypomnieć sobie rodzinne strony, z których poszli w świat; do Gdańska, Sopotu, czy Gdyni, żeby budować i tworzyć wielkość tych miast jako profesorowie, lekarze, prawnicy, inżynierowie, technicy, czy dziennikarze.

Jak ma się dzisiejsze Kociewie? Wcale nieźle, choć słusznie chcielibyśmy, żeby działo się jeszcze lepiej i więcej, żeby na zewnątrz w Gdańsku, w kraju i za granicą było nas wyraźniej widać.

Andrzej Grzyb

PS.
To, co napisałem wyżej, nie obejmuje wszystkiego, co zdarzyło się na Kociewiu po III Kongresie, wręcz przeciwnie, bywa, że dotyczy jednego roku i jasne jest, że wymaga wielu dopełnień, a i tak pewno wydać się może przydługą wyliczanką, ale bez niej dyskusja, do której zapraszam, byłaby oderwana od rzeczywistości. Zanotowanie choćby części tego, co zrobiliśmy, ukazuje, nie oceniając, aktywność naszych towarzystw, instytucji, samorządów, mediów w regionalnej pracy. Pisząc o dwóch stronach internetowych, wiem, że pominąłem wiele innych. Wymieniając pozycje książkowe, pominąłem być może najważniejsze, takie, jak oczekiwany "Popularny słownik kociewski" Marii
Pająkowskiej-Kensik, czy album "Wzdłuż doliny Wisły" Józefa Ziółkowskiego, który został wydany z okazji trwającego jubileuszu 750-lecia miasta Tczewa.
Z entuzjazmem winniśmy witać inicjatywy młodych, choćby takie, jak Kongresowe spotkanie Młodych Rad miast i powiatów kociewskich, bo bez wątpienia przyszłość Kociewia zależy do tego, czy rozbudzimy poparcie, zrozumienie w naszych dzieciach i wnukach i przekonamy, że warto docenić wartości tkwiące w tradycji i kulturze naszego regionu.
Warto też dzisiaj, w czasach wciąż trwającej rewolucji informatycznej, nie znając jeszcze efektów działających już nowych mechanizmów społecznych, pilnować tego, aby twórcy kultury, inicjatorzy i
realizatorzy współdziałali z sobą wzajem, nie zapominając o obowiązku zachęcania do aktywnego
(z użyciem głowy, rak i nóg, o "sercu" nie zapominając) współuczestnictwa "konsumentów". Nic z niczego nie powstanie, nie zdarzy się i nie będzie miało kontynuacji. Naciskanie guzików, bezkarne, bezmyślne "serfowanie po sieci" jest wygodne, ale jest iluzorycznym uczestnictwem, iluzorycznym życiem, chaotyczną wiedzą, których efektami mogą być: bezradność, wyjałowienie i w końcu agresja.

Jak się ma Kociewie - pdf