Cmentarz - Pomnik na Zaspie
Ziemia tej nekropolii kryje szczątki wiele tysięcy mieszkańców Pomorza i innych dzielnic naszego kraju. Spoczywają tu też prochy Rosjan, Węgrów, Czechów, Niemców i innych narodowości Europy. W ogromnej większości są to ofiary eksterminacji tych narodowości dokonywanej przez Niemców w II wojnie światowej. W tym felietonie posłużę się książką ks. dr. Leszka Jażdżewskiego Nekropolia męczenników II wojny światowej. Historia cmentarza na Zaspie.
Cmentarz ten powstał pod koniec XIX wieku jako cmentarz komunalny o nazwie Städtischr Armen Lazarett - Kirchof für den Stadtbezirk Danzig. W wolnym tłumaczeniu - Miejski cmentarz szpitalny dla biednych gminy Gdańsk. Uważa się, że powstał on w 1895 roku i zaliczony był do cmentarzy ewangelickich. Zlokalizowany został przy trakcie ( Brösener Weg )wiodącym z Wrzeszcza do Brzeźna - dzisiejsza ul. Chrobrego. Dokonywano tutaj pochówku biedoty, skazańców, samobójców, innowierców czy osoby nieochrzczone. Tutaj też chowano Rosyjskich jeńców wojennych zmarłych w obozach w czasie I wojny światowej.
Radykalna zmiana w pochówkach nastąpiła z chwilą wybuchu II wojny światowej wywołanej przez Niemców. Już w pierwszych dniach września pochowano tu ciała zamordowanych kolejarzy ze stacji PKP w Gdańsku. Wziętych do niewoli obrońców Poczty Polskiej (38 osób) w Gdańsku rozstrzelano na Zaspie 5 października 1939 roku. Plutonem egzekucyjnym dowodził SS-Sturmbannführer Max Pauly. Posługując się opracowaniem "Stutthof -zeszyty muzeum" dowiedziałem się, że Max Pauly był komendantem Obozu Jeńców Gdańsk (Komendant der Gefangenenlager Danzig). Od 2 września 1939 do 31 sierpnia 1942 był też komendantem obozu Stutthow z jego podobozami, a od września 1942 sprawował komendę nad KL Neuengamme. Od 18 marca do 3 maja 1946 roku toczył się w Hamburgu proces przeciwko temu zbrodniarzowi. Skazany na karę śmierci stracony został 6 października 1946 roku w więzieniu Hammeln.
Przez 52 lata miejsce pochówku obrońców polskiej placówki pocztowej nie było znane. Dopiero w 1991 roku podczas prac budowlanych obok byłego pasa startowego starego lotniska na Zaspie natrafiono na szczątki naszych pocztowców, o czym świadczyły mundury i insygnia pocztowe. Szczątki pocztowców uroczyście pochowano na zaspiańskim cmentarzu - mają oddzielna kwaterę. 12 maja 1947 roku pochowano tutaj ekshumowane zwłoki pomordowanych kolejarzy z Szymankowa w dniu 1 września 1939 roku. Leżą tutaj działacze Polonii Gdańskiej, więźniowie KL Stutthof, zamordowani w Wielki Piątek w marcu 1940 roku w lasach w sąsiedztwie obozu. Dzięki Niemce Brandt, która przypadkiem obserwowała egzekucję i zaznaczyła miejsce zbrodni, jesienią 1946 roku odnaleziono i ekshumowano szczątki rozstrzelanych. Z uwagi na ciężką zimę dopiero pod koniec marca 1947 roku przetransportowano je do kaplicy kościoła Świętej Trójcy w Gdańsku. W Wielki Piątek 4 kwietnia 1947 roku ciała pomordowanych złożone zostały do wspólnej mogiły cmentarza na Zaspie.
Ksiądz Leszek Jażdżewski zadał sobie ogromny trud przy pisaniu wymienionej książki. Odwiedził wiele archiwów, wielokrotnie bywał na cmentarzu i sczytywał dane z nagrobków. Cennym źródłem do pozyskania danych była księga cmentarza skrupulatnie prowadzona przez byłego dozorcę, którego Niemcy zamordowali pod koniec wojny W 1945 roku (zacierali ślady zbrodni). Dom grabarza rozebrano w czasie przebudowy cmentarza. Jakimś cudem w gruzowisku przetrwała księga cmentarna - bezcenne źródło informacji.
Moim zdaniem książka ks. Leszka Jażdżewskiego powinna znaleźć się we wszystkich bibliotekach - szkolnych, gminnych i miejskich. Polecam ją szerokiemu ogółowi naszego społeczeństwa, bo jest tego warta. Trzeba stale przypominać o naszej historii, o martyrologii Kaszubów, Kociewiaków, czyli Polaków. Szkoda, że ksiądz Leszek nie pokusił się o wyszczególnienie pomordowanych z powiatów Kociewia. Wiem, że bliższa koszula ciału (wymienione są powiaty kaszubskie). Tego brakuje. Z drugiej strony trzeba pamiętać, że jeszcze nikt nie stworzył dzieła, po wykonaniu którego, sam nie dostrzegłby pewnych braków. Ksiądz Leszek też to zauważył.
Mieszkam na Zaspie 35 lat. Pamiętam cmentarz ogrodzony częściowo ceglanym murem i siatką drucianą. Widać było nagrobki i krzyże. W 1983 roku Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego pod kierunkiem Jerzego Treperka opracowało plan zagospodarowania terenu. Rzeźbiarz Wiktor Tołkin był autorem opracowania plastycznego. W 1986 przystąpiono do realizacji zadania. Nekropolia Męczenników II wojny światowej jest w miarę uporządkowana. Niestety, brakuje przejrzystych oznaczeń poszczególnych sektorów, a to jest nieodzowne przy poszukiwaniu interesujących nas nagrobków. Przy wejściu na cmentarz powinna stać plansza z planem cmentarza z informacją o sektorach.
Cmentarz często jest odwiedzany przez mieszkańców Zaspy, wycieczki i tych nielicznych, którzy jeszcze pamiętają okupację Niemiecką. I ja tam bywam. Znalazłem nagrobek księdza Władysława Maternickiego z Godziszewa, który w tamtejszym kościele podał I Komunię Świętą mojej mamie 26 września 1920 roku. Tu leżą również Kociewiacy ze Zblewa, Pinczyna, Cisa, Lubichowa i innych miejscowości. Pozwolę sobie ich wymienić, uzupełniając niejako książkę ks. Leszka Jażdżewskiego.
1. Jakub Połom ur. 24.04.1903 Osowo - zamordowany w KL Stutthof 31.07.1942 robotnik
2. Teodor Grynder ur. 03.11.1902 Pączewo - zamordowany w KL Stutthof 02.08.1942 kołodziej
3. Władysław Tadaszak ur.05.06.1922 Cis - zamordowany w KL Stutthof 11.08.1942 robotnik
4. Stefan Walaszkowski ur.26.12.1922 Cis - zamordowany w KL Stuthof 28.08.1942 robotnik
5. Aleksander Wojtasik ur.10.03.1918 Mirotki - zamordowany w KL Stutthof 24.08.1942 robotnik
6. Jan Topolski ur.05.04.1920 Bałdowo - zamordowany KL Stutthof 01.07.1942
7. Jan Nadolny ur. 17.01.1921 Barłożno - zamordowany w KL Stutthof 03.07.1942 robotnik rolny
8. Jan Lemke ur. 09.07.1918 Mirotki - zamordowany w KL Stutthof 14.07.1942 robotnik
9. Edmund Puc ur. 30.10.1906 Osieczna - zamordowany w KL Stutthof 16.07.1942 robotnik
10. Jan Laskowski ur.24.03.1896 Lipinki Szlacheckie - zamordowany w KL Stutthof 23.07.1942 robotnik
11. Józef Kasper ur.02.10.1920 Mirotki - zamordowany w KL Stutthof 08.06.1942 uczeń stolarski
12. Henryk Łukowski ur.23.09.1919 Bukowiec - zamordowany w KL Stutthof 11.06.1942 robotnik rol.
13. Józef Plutowski ur. 07.09.1904 Pinczyn - zamordowany w KL Stutthof 16.03.1942 rolnik
14. Leon Cybula ur.25.03.1908 Starogard - zamordowany w KL Stutthof 24.06.1942 szewc
15. Władysław Kotłowski ur.01.04.1914 Pączewo - zamordowany w KL Stutthof 24.06.1942 robotnik
16.J ózef Otta ur. 14.07.1882 Skórcz - zamordowany w KL Stutthof 25.06.1942
17. Franciszek Szumella ur.01.03.1921 Nowe - zamordowany w KL Stutthof 01.01.1942 malarz
18. Franciszek Justka ur.19.12.1911 Malinowo - zamordowany w KL Stutthof 21.01.1942 robotnik
19. Alojzy Listewnik ur.21.06.1914 Bałdowo - zamordowany w KL Stutthof 01.02.1942 rzeźnik
20. Jan Górnowicz ur.27.01.1900 Szlachta - zamordowany w KL Stutthof 13.02.1942 rolnik
21. Brunon Janusz ur.02.11.1921 Starogard - zamordowany w KL Stutthof 17.02.1942 robotnik
22. Józef Nema ur.01.09.1892 Zamek Kiszewski - zamordowany w KL Stutthof 28.02.1942
23. Alfons Wendt ur.31.12.1923 Tczew - zamordowany w KL Stutthof 04.03.1942 robotnik
24. Józef Słomiński ur. 17.03.1917 Suchostrzygi - zamordowany w KL Stutthof 10.04.1942 oborowy
25. Władysław Geldon ur.12.06.1908 Kłaniny - zamordowany w KL Stutthof 22.04.1942 robotnik
26.J ózef Doczyk ur.09.01.1910 Bartel Wielki - zamordowany w KL Stutthof 06.05.1942 rzeźnik
27. Bernard Wiecki ur.29.02.1890 Starogard - zamordowany w KL Stutthof 11.01.1940 ksiądz
28. Feliks Gierszewski ur. 01.04.1908 Starogard - zamordowany w KL Stutthof 22.03.1940 pocztylion
29. Antoni Węglikowski ur. 28.11.1905 Nowe - zamordowany w KL Stutthof 25.03.1940 robotnik
30. Jan Mokwiński ur. 08.08.1882 Brzeźno - zamordowany w KL Stutthof 26.03.1940 kolejarz
31. Franciszek Deja ur. 30.11.1894 Rajkowy - zamordowany w KL Stutthof 01.04.1940 maszynista
32. Franciszek Milewski ur.15.03.1897 Sumin - zamordowany w KL Stutthof 04.04.1940
33. Józef Boszke ur.30.09.1912 Godziszewo - zamordowany w KL Stutthof 06.04.1940 robotnik
34. Jan Liebert ur.25.03.1910 Górna Grupa - zamordowany w KL Stuthof 16.04.1940 robotnik
35. Antoni Kiesiecki ur.18.11.1914 Piaseczno - zamordowany w KL Stutthof 10.04.1940 murarz
36. Paweł Jasnoch ur.05.02.1907 Krępki - zamordowany w KL Stutthof 14.04.1940 kowal
37. Antoni Michna ur. 17.05.1870 Wysoka - zamordowany w KL Stutthof 14.04.1940 rektor
38. Jan Gdaniec ur. 07.12.1876 Wysin - zamordowany w KL Stutthof 14.04.1940 kupiec
39.Antoni Kurowski ur.17.01.1891 - Lubichowo- zamordowany w KL Stutthof 15.04.1940 celnik
40. Jan Czaplewski ur.21.10.1875 Zblewo - zamordowany w KL Stutthof 16.04.1940 ksiądz
41. Lucjan Chmielecki ur.29.05.1894 Stara Kiszewa - zamordowany w KL Stutthof 21.04.1940 robotnik
42. Franciszek Puttkamer ur.29.07.1920 Pogódki - zamordowany w KL Stutthof 24.04.1940 robotnik
43. Bernard Janeczek ur. 17.09.1907 Starogard - zamordowany w KL Stutthof 25.04.1940 robotnik
44. Józef Guzowski ur.29.10.1906 Rożental - zamordowany w KL Stutthof 25.05.1940 robotnik
45. Bernard Badziong ur. 19.08.1907 Pączewo - zamordowany w KL Stutthof 23.05.1940 stolarz
46. Alojzy Klein ur.07.03.1900 Nowa Cerkiew - zamordowany w KL Stutthof 25.05.1940 kucharz
47. Michał Piotrowski ur.03.07.1902 Lipinki Królewskie-zamordowany w KL Stutthof 29.05.1940
48. Alfons Schulz ur.05.03.1872 Tymawa - zamordowany w KL Stutthof 25.06.1940 o 4.00 ksiądz
49. Józef Jakubowski ur.21.03.1910 Osieczna - zamordowany w KL Stutthof 26.06.1940 robotnik
50. Wojciech Żółnowski ur. 21.04.1917 Tczew - zamordowany w KL Stutthof 26.07.1940 malarz
51. Franciszek Kiesicki ur. 01.04.1913 Starogard - zamordowany w KL Stutthof 08.08.1940 robotnik
52. Edmund Ossowski ur. 12.09.1919 Starogard - zamordowany w KL Stutthof 08.08.1940 malarz
53. Alfons Mechliński ur.25.02.1920 Lubichowo - zamordowany w KL Stutthof 15.08.1940 robotnik
54. Alfons Kalinowski ur.14.10.1923 Czarnylas - zamordowany w KL Stutthof 22.08.1940
55. Feliks Raczewski ur.22.05.1921 Rokitki - zamordowany w KL Stutthof 27.08.1940
56. Jan Brzeziński ur.03.12.1873 Trzcińsk - zamordowany w KL Stutthof 19.09.1940
57. Bronisław Trembicki ur. 11.02.1920 Osieczna - zamordowany w KL Stutthof 18.10.1940
58. Lucjan Komorowski ur.15.02.1898 Morzeszczyn - zamordowany w KL Stutthof 16.01.1941 rolnik
59. Konstanty Maczyński ur. 11.03.1882 Starogard - zamordowany w KL Stutthof 24.01.1941
60. Maksymilian Woelk ur. 10.10.1887 Gniew - zamordowany w KL Stutthof 30.01.1941 kolejarz
61. Jan Piechowski ur.28.02.1914 Koteże- zamordowany w KL Stutthof 20.03.1941 siodlarz
62. Leon Golecki ur. 10.07.1911 Rudawki - zamordowany w KL Stutthof 21.03.1941
63. Franciszek Rogalewski ur.06.09.1912 Lipinki Królewskie- zamordowany w KL Stutthof 26.03.1941
64. Franciszek Szmelter ur. 08.03.1892 Świecie - zamordowany w KL Stutthof 15.04.1941 dentysta
65. Bazyli Pstrąg ur. 23.03.1923 Liniewo - zamordowany w KL Stutthof 21.04.1941
66. Paweł Gołombiewski ur. 15.01.1898 - zamordowany w KL Stutthof 29.04.1941 robotnik
67. Piotr Bukowski ur.18.02.1914 Osiek - zamordowany w KL Stutthof 02.06.1941 organista
68. Franciszek Kuziemski ur.06.03.1898 Miedzno - zamordowany w KL Stutthof 03.06.1941 kolejarz
69. Jan Patyk ur.14.09.1905 Świecie - zamordowany w KL Stutthof 06.06.1941 kupiec
70. Brunon Kikiel ur.09.04.1920 Rulewo - zamordowany w KL Stutthof 07.06.1941 odlewnik
71. Ignacy Szwedowski ur.01.01.1858 Zblewo - zamordowany w KL Stutthof 22.04.1940
72. Bronisław Komorowski ur.25.05.1889 Barłożno - zamordowany w KL Stutthof w Wieli Piątek 22.o3.1940. 13 czerwca 1999 roku Jan Paweł II podczas Mszy św. w Warszawie beatyfikował 108 męczenników II wojny światowej, wśród nich jest ks. Bronisław Komorowski.
Na zaspiańskim cmentarzu jest wiele bezimiennych mogił. Właściwie już wchodząc na cmentarną ziemię mamy pod stopami szczątki ofiar niemieckiego ludobójstwa jak i pochowanych Gdańszczan przed 1939 rokiem. W pierwszej połowie lat siedemdziesiątych XX wieku zlikwidowano w Gdańsku trzy duże cmentarze położone wzdłuż dzisiejszej Alei Zwycięstwa. Dziś są to skwery i parki deptane stopami przechodniów. Zniszczono kawał historii Gdańska i jego mieszkańców.
Już na zakończenie - może się zdarzyć, że w moim spisie pomordowanych Kociewiaków leżących na cmentarzu Zaspa ktoś znajdzie kogoś z rodziny, jak to miało miejsce kilka miesięcy temu w rodzinie z Liniewa.
Edmund Zieliński
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz